Desde hace ya
algunos años tenía la idea de compartir con todo la gente interesada en
aprender una de las lenguas más importantes lenguas indígenas en México, sin
menos preciar a las demás lenguas debido a que todas poseen un valor único e histórico,
sin duda las lenguas indígenas son una de las más importantes conocimientos que no debemos dejar de conocerlas si no por
el contrario fortalecerlas y transmitirlas a todas las generaciones posibles darle
el valor y valorar a la gente que posee estos conocimientos.
Las palabras
que a continuación encontraran se leen y escriben tal y como se encuentran, es
una variante de la región montaña de los municipios de Chilapa de Álvarez y José
Joaquín de Herrera Guerrero.
Iniciamos con
unas cuantas palabras en orden alfabético es decir iniciando con la A y
seguimos por las demás:
A
Atl: agua
Ayoxochitl: flor de calabaza
Ayotochin: armadillo
Ayotsin: tortuga
Ayojyojli: semilla
Ayojtli: calabaza
Ajco: arriba
A
Atole: atojli
Aire: ajakatl
Animal: yolki
Año: xijtli
Antes: achto
Arbol: kojtli
Amanecer: tlanes
Amar: tlasojtla
Amado: mitstlasojtla
Ahora: amantsin
Aprender: iuel, jmati
Ayer: yaloua
Adiós: mani-uiya
Amor: tlasojtlalis
Algria: pakilistli
Algre: paki
Algres: tipakij
B
Bendito: tlatiochijtli
Bebe: konetsin
Beso: tencua
Burro: poloko
Bueno: kuajli
C
Cara: xayac
Camino: ojtli
Cabello: chontli
Cabemos: tonakij
Caberemos: tonakiskej
Canción: tlakuikajli
Cantar: nokuikatia
Canteremos: titokuikatiskej
Cantamos: titokuikatiaj
Comer: tlakuas
Comeremos: titlakuajkes
Comen: tlakuaj
Comimos: titlakuajkej
Comerán: tlakuaskej
Comieron: otlakuajkej
Comida: tlakuajli
Cocina: kaltlakuajli
Casa: kajli
Casita: kaltsintli
Calentar: xtotoni
Calentamos: totonijkej
Caliente: totonki
Calabaza: ayojtli
Cacahuate: kakahuatl
D
Dedo: majpil
Duda: ixnineltoka
Desmostrar: x-ititi
Desmostrado: okititij
Dinero: tomin
Divercion: tlamauisos
Divertido: kualtsin
Duro: chikauac
Dormido: kóchi
Despierto: tlachix
Desmayado: oxotlao
E
Enfermo: kualo
Enfermedad: kokolistli
Enfriar : xseseya
Esto: yejuin
Está: némi
Estamos: tinemij
Estabamos: tinemiaj
Estaremos: tinemiskej
Escarbar: xkichkua
Escarbado: kichkuak
Escoba: tlachpanhuastli
Escuela: tlaltlamachtijli
Estudiantes: konemachtianij
Estudiar: ninomachtis
Estudiaremos: titomachtiskej
Estudiamos: otitomachtijkej
Esposa: nosihuau, nochanejkau
Esposo: nohuehuentsin
Espina: huitstli
Espera: xnech-cha
Espéralo: xcha
Espérenme: xnech-chakan
Espejo: tezkatl
F
Familia: chanejkahuan
Falta: xohuajla
Faltaron: xohualajkej
Faltamos: xotihualajkek
Fiesta: pakilistli
Fin: otlan
Fumar: tlapoki
Fuman: tlapokistiaj
Fumaron: otlapokixtijkej
Fumigar: tlajuachiaj
Fumigaron: otlajuachijkej
Frijol: yetl
G
Gallina: kuanaka
Gallo: kaxtil
Gato: miston
Guitarra: tlatsotsonajli
Gozo: pakilistli
Gusano: okuilin
Gusanos: okuilimej
Gusanado: okuijlo
Grande: ueyi
Grandes: uejueyimej
Grasa: chauak
Grasoso: chauak
Grillo: xojkaltsin
Gritar: tsajtsik
Gritamos: otitsajtsikej
Gritaron: otsajtsikej
H
Hilo: mekatl
Hola: santo
I
Iguana: koketspalin
J
Jalar: xtilana
Jalamos: otitilankej
Jalaremos: tilanajkej
Jugar: nauiltiaj
Jugaremos: titauiltijkej
Jugaron: onauiltijkej
Juntar: xpejpena
Junten: xpejpenakan
Juntemos: matipejpenakan
L
Lavar: xpajpaka
Lavaremos: tijpajpakaskej
Lavare: nispakaj
Lento: yolik
Limón: limón
M
Masa: tixtli
Mamá: nantsin
Matar: miktis
Matalo: xmikti
Mataron okimiktijkej
Mes: metstli